Bạn là người yêu thích thiên nhiên, thích xem và chụp ảnh các loài động vật hoang dã. Đặc biệt, bạn là người bị cuốn hút bởi vẻ đẹp của các loài chim hay sự dễ thương của chúng. Vậy bạn có bao giờ tự hỏi rằng “Làm thế nào mình có thể nhận dạng chim khi mình bắt gặp chúng hay không?”
Nếu bạn là một nhiếp ảnh gia lúc nào cũng có máy ảnh bên mình để có thể lưu lại hình ảnh của các loài chim mình gặp được sau đó có thể sử dụng các ứng dụng nhận dạng chim bằng hình ảnh qua điện thoại như Bird ID Master,…. hay tra thông tin qua những cuốn sách Birds Guide để có thể nhận dạng chim được một cách dễ dàng.
Vậy thì nếu bạn không có thiết bị chuyên dụng để lưu lại hình ảnh các loài chim thì việc nhận dạng chim bằng mắt thường hay qua ống nhòm khi thấy chúng đúng là một thử thách đầy khó khăn đúng không nào?
Bài viết này, Wanee sẽ giới thiệu đến bạn 4 chìa khóa “Keyword” gồm: hình dạng và kích thước, màu sắc, hành vi và sinh cảnh sống, để bạn có thể nhận dạng chim khi thấy chúng nhé!
Nhận dạng chim: Kích thước và hình dạng
Sự quan sát kết hợp giữa kích thước và hình dáng là một trong những công cụ quan trọng nhất để nhận dạng chim. Mặc dù bạn có thể bị thu hút bởi các loài chim vì màu sắc sặc sỡ hoặc hành vi, tập tính hấp dẫn của chúng, nhưng khi cần nhận dạng, kích thước và hình dáng là những thông tin đầu tiên bạn nên tập trung quan sát.
Chỉ cần một chút luyện tập và quan sát, bạn sẽ thấy rằng sự khác biệt về kích thước và hình dạng sẽ hiện ra trước mắt bạn. Các bước đầu tiên là tìm hiểu hình bóng điển hình của các loài chim và tìm mọi cách để đánh giá kích thước của chim, nhận thấy sự khác biệt trong các bộ phận đặc trưng của chim như mỏ, cánh và đuôi.
Quan sát hình bóng của chim
Việc quan sát hình bóng của chim là bạn không cần phải tập trung quá nhiều vào màu sắc của chúng. Hình bóng sẽ cho bạn dự đoán được kích thước, tỷ lệ (mỏ, đầu,…) hay tư thế của chim. Từ đó, bạn có thể loại trừ đi nhiều nhóm chim với kích thước không phù hợp, ngay cả các loài có kích thước tổng thể tương đối giống nhau bạn vẫn có thể loại trừ.
Hình bóng rất hữu ích vì chúng giúp chúng ta bước đầu tiên trong việc nhận dạng chim: xác định loại chim bạn nhìn thấy. Khi đã có dự đoán về kích thước chim, bạn đã có thể thu hẹp được phạm vi tìm kiếm. Điều này, giúp bạn nhanh chóng nhận dạng được chúng.
Những người mới bắt đầu quan sát chim thường bị thu hút bởi màu sắc tươi sáng của chim, sau đó họ sẽ tìm kiếm nhận dạng chim thông qua màu sắc của chúng. Việc này không mấy khả thi vì có rất nhiều loài chim với màu sắc giống nhau và một loài chim có thể có nhiều màu khác nhau trên bộ lông của chúng. Chính vì thế, việc quan sát nhận định qua bóng của chúng sẽ giúp bạn tiến gần hơn đến việc nhận dạng chúng.
So sánh kích thước với các loài chim khác khi nhận dạng
Kích thước chim thường sẽ rất khó để đánh giá hơn so với hình dạng của chúng. Bởi vì, khi bạn nhìn chúng từ xa, bạn không thể biết chính xác được chúng to hay nhỏ, tỷ lệ các bộ phận trên cơ thể như thế nào.
Nhưng việc so sánh kích thước chim bạn nhìn thấy được với các loài chim khác sẽ giúp bạn thu hẹp được phần nào phạm vi nhận dạng của chúng. Ví dụ như bạn chỉ cần đoán được nó có kích thước nhỏ hơn các loài gõ kiến hay lớn hơn các loài chim sẻ, hút mật,… từ đây bạn có thể giới hạn được phạm vi tìm kiếm.
Nhận dạng chim với kích thước tương đồng nhau
Nhận dạng qua kích thước của chim sẽ chính xác hơn nhiều nếu bạn có thể so sánh trực tiếp con chim này với con chim khác. Khi bạn tìm thấy các nhóm gồm các loài khác nhau, bạn có thể sử dụng những nhóm mà bạn nhận diện được để phân loại những nhóm mà bạn không nhận ra.
Ví dụ như nếu bạn đang nhìn vào một con mòng bể mà bạn không nhận ra, bạn sẽ bắt đầu nhận thấy rằng nó lớn hơn một loài chim quen thuộc mà bạn đã biết, chẳng hạn như nhàn Caxpia đang đứng ngay bên cạnh nó. Đối với một số nhóm chim, đặc biệt chim biển và chim nước, sử dụng một loài chim đã biết làm thước đo là một kỹ thuật nhận dạng vô cùng quan trọng.
Áp dụng nhận dạng chim qua kích thước và hình dạng trên các bộ phận của chim
Sau khi bạn đã ghi lại kích thước và hình dạng tổng thể của một con chim, bạn cần phải quan sát thêm về kích thước và hình dạng của từng bộ phận trên cơ thể của chúng. Cách này sẽ giúp bạn tìm thấy được manh mối về hành vi, tập tính của chúng: nó ăn gì, bay như thế nào và sinh cảnh sống ra sao.
Để nhận dạng chim qua bộ phận cơ thể, bạn nên bắt đầu với mỏ của chúng. Nó được xem là bộ phận đa năng nhất của chúng và có chức năng như tay chim, kìm, kim đan, dao nĩa và sừng bò. Ví dụ như đối với chim hút mật, mỏ chúng thường dài và đó độ cong để có thể lấy mật từ hoa. Hay các loài chim gõ kiến thường có mỏ nhọn, thẳng và dày để có thể kiếm ăn trong các hốc cây.
Mỏ là một manh mối quan trọng để nhận dạng chim. Bên cạnh đó, hình dạng đuôi và cánh cũng rất quan trọng. Ngay cả những khác biệt về hình dạng đầu, chiều dài cổ và hình dạng cơ thể đều có thể mang lại những thông tin hữu ích nếu bạn nghiên cứu chúng một cách cẩn thận.
Xem xét tỷ lệ từ các bộ phận của chim
Đây là cách hiệu quả nhất để sử dụng kích thước của một con chim để nhận dạng. Thật khó để nhận diện chim khi chúng đứng độc lập và tư thế bất thường có thể khiến hình dạng khó có thể dự đoán được. Nhưng bạn luôn có thể đánh giá các bộ phận cơ thể chính như cánh, mỏ, đuôi, chân dựa vào chính con chim đấy.
Tìm kiếm các chi tiết như độ dài của mỏ chim so với đầu – một cách tuyệt vời để phân biệt chim gõ kiến Downy và chim gõ kiến Hairy, nhưng cũng hữu ích với các loài khác. Việc đánh giá độ lớn của đầu so với phần còn lại của cơ thể sẽ giúp phân biệt Diều hâu Cooper với Diều hâu Sharp-shinned khi chúng bay.
Tập thói quen sử dụng chính con chim làm thước đo và bạn sẽ ngạc nhiên về lượng thông tin bạn có thể thu thập được trong quá trình nhận dạng chim. Những bộ phận bạn nên lưu ý khi nhận dạng như độ dài của chân; độ dài cổ; độ dài duôi; và các lông chính của cánh kéo dài bao nhiêu dọc theo đuôi (hoặc qua đuôi).
Nhận dạng chim: Màu sắc
Khi bạn quan sát một con chim, màu sắc sẽ là thứ gây ấn tượng nhất với bạn. Màu sắc của chúng cũng được xem một manh mối để bạn có thể nhận dạng được chúng, nhưng điều này phải phụ thuộc vào ánh sáng đủ tốt để bạn có thể thấy rõ được màu sắc của chúng.
Khi nhận dạng chim bằng màu sắc, bạn vô tình nhìn thoáng qua một con chim khi chúng bay ngang bạn, bạn chỉ có thể thấy được màu của chúng. Ví dụ như bạn thấy được chúng có màu vàng hay một màu nào khác trên cơ thể chúng thì trong đầu bạn sẽ hiện lên những gợi ý về các loài chim thuộc màu đó. Sau đó, bạn cần phải chú ý đến những thông tin khác để có thể nhận dạng được chúng.
Điểm nổi bật và chìm trên bộ lông của chim
Khi bạn muốn nhận dạng chim qua màu sắc, bạn hãy tập trung vào kiểu màu tổng thể của chúng. Hãy nhớ rằng, chim thường hay thay lông và màu sắc lông của chúng cũng có thể thay đổi tùy thuộc vào chim trưởng thành, chim non hay cả chim trống và mái đều có thể có màu sắc lông khác nhau.
Bên cạnh đó, yếu tố vô sinh như ánh sáng khi chiếu vào chúng sẽ làm cho màu sắc của chúng không chính xác khi bạn nhìn thấy trong khi nhận dạng chim. Hơn nữa, khi nhìn ở khoảng cách xa, nhìn thoáng qua màu sắc mờ dần và không rõ ràng. Chính vì thế, bạn hãy tập trung ghi nhớ những màu sắc chiếm phần lớn trên cơ thể chúng và tập ghi nhớ các loài mà chỉ có chúng có màu sắc đặc trưng như thế.
Điểm đậm và nhạt
Ngoài các loài có màu sắc đặc trưng thì có một số loài về màu sắc rất giống nhau khi bạn thấy chúng ngoài thực địa. Điều này, sẽ làm cho chúng ta rất khó để nhận dạng chúng. Chính vì thế, ngoài màu sắc bạn cần phải để ý đến hoa văn trên bộ lông của chúng như đậm hơn hay nhạt hơn, nhiều hay ít hoa văn.
Để làm được điều này đòi hỏi bạn phải rất tập trung khi quan sát chúng và trong điều kiện tốt nhất để có thể thấy được hoa văn hay màu sắc một cách hiệu quả nhất.
Ví dụ như sự khác nhau giữa chim manh lớn (Richard’s Pipit) – bên trái và chim manh (Paddyfield Pipit) – bên phải; về tổng thể chung nếu bạn nhìn ngoài thực địa sẽ rất khó để nhận diện 2 loài này. Bởi vì, chúng không chỉ có kích thước khá tương đồng mà còn về màu sắc cũng giống nhau.
Trong trường hợp này bạn phải để ý đến hoa văn điểm đậm nhạt trên bộ lông của chúng. Đối với Richard’s Pipit bạn có thể thấy được hoa chúng đậm hơn, đặc biệt hoa văn vùng đầu dày và đậm hơn Paddyfield Pipit.
Màu sắc nổi bật
Một số loài chim mang cho mình màu sắc vô cùng nổi bật. Khi bạn nhìn đến chúng bạn có thể sẽ biết ngay chúng là loài chim gì. Nhưng những loài chim mà bạn có thể nhận diện bằng cách này thường rất ít, chính vì thế đừng quên đánh giá đến những yếu tố khác nữa nhé.
Nhận dạng chim: Hành vi, tập tính
Ngoài việc nhận dạng về kích thước, hình dạng hay màu sắc trên cơ thể chúng. Bạn còn có thể nhận diện chim qua các hành vi, tập tính. Mỗi loài chim đều có những hành vi, tập tính khác nhau như cách chúng bay, cách chúng kiếm ăn hay cách chúng di chuyển.
Và hãy nhớ rằng để nhận biết tốt các loài chim qua hành vi của chúng, bạn phải dành nhiều thời gian quan sát chúng càng lâu càng tốt để bạn có thể ghi nhớ được hành vi của chúng. Sau đó, hãy lập tức lấy những hướng dẫn thực địa về nhận dạng chim và tra cứu ngay lập tức thì bạn sẽ giới hạn được chúng là hành vi của loài chim gì từ đó bạn sẽ tiết kiệm được thời gian khi nhận dạng.
Sự chuyển động của chim
Sự chuyển động ở đây bạn có thể hiểu là cách chúng di chuyển trên mặt đất, như chạy, nhảy,…. Khi bạn quan sát chim ngoài thực địa hãy để ý đến chi tiết này nhé.
Mỗi loài chim sẽ có cách di chuyển khác nhau để bạn có thể so sánh, ví dụ như đối với chim sáo, bạn thường thấy chúng di chuyển trên mặt đất bằng cách nhảy hay loài chim gõ kiến thường di chuyển trên những cây gỗ rất nhanh nhẹn.
Dạng bay của chim
Ngoài những manh mối từ việc chúng chuyển động trên mặt đất, bạn có thể dự đoán được nhóm chim khi vô tình thấy chúng bay. Mỗi loài chim sẽ có kiểu bay rất khác nhau, ví dụ như đối với các loài thuộc nhóm sẻ chúng sẽ có kiểu bay vỗ cánh liên tục.
Hay với nhóm chim gõ kiến chúng thường sẽ có kiểu bay sà (thấp) đôi khi bạn sẽ thấy chúng bay gần như ngang tầm nhìn của bạn. Nhịp đập cánh của chúng chậm hơn so với nhóm sẻ khi bay.
Đối với Chim săn mồi, chúng có phong cách bay đặc trưng riêng biệt. Diều hâu và các loài đại bàng bay với nhịp đập cánh sâu, đều đặn hoặc bay lượn vòng trên đôi cánh rộng.
Hành vi kiếm ăn
Còn một cách để bạn có thể nhận dạng chim khi dựa vào hành vi của chúng đó là tập tính kiếm ăn. Mỗi nhóm chim có một cách săn mồi khác nhau, nếu bạn đã quan sát được cách chúng chuyển động, tư thế chúng bay thì bạn hãy quan sát thêm cách chúng săn mồi nhé.
Ví dụ như, đối với các loài chim bói cá khi săn mồi chúng sẽ bay theo kiểu đứng gió trên mặt nước sau đó khi phát hiện con mồi sẽ lao thật nhanh xuống và bắt mồi. Nhóm đớp ruồi, trẩu,… chúng thường lao ra con bọ hay các loài côn trùng đang bay trước mặt chúng.
Đối với nhóm cò và diệc hành vi kiếm ăn của chúng thường rình rập con mồi và ngụy trang. Khi săn mồi, chúng thường dang cả hai cánh ra tạo thành cái bóng hình vòm, điều này làm những con cá sẽ bơi vào và ngay lập tức chúng dùng cái mỏ dài của mình bắt con cá đấy.
Nhận diện chim: Sinh cảnh sống
Sinh cảnh sống được xem là ngôi nhà của các loài động vật, nó đóng vai trò quan trọng trong sự sống của tất cả các loài động vật. Chúng cung cấp từ thức ăn cho đến nơi trú ẩn.
Sinh cảnh sống còn giúp bạn có thể nhận diện được các loài chim mà bạn quan sát được. Mỗi loài chim thì thích hợp với môi trường sống khác nhau, khi bạn đến một điểm đến xem chim nào đó, bạn biết được sinh cảnh ở đây như thể nào từ đó bạn có thể giới hạn được các loài chim mà mình có thể bắt gặp trong sinh cảnh này.
Thông tin sinh cảnh và các loài chim
Bạn cần phải xác định được sinh cảnh nơi và bạn sẽ đến chúng như thế nào, ví dụ như: cánh đồng cỏ, rừng thứ sinh, rừng tre nứa, rừng ngập mặn hay là vừng đất ngập nước,…. Bạn phải dự đoán trước được những loài chim hoặc có thể tham khảo trong những hướng dẫn thực địa hay các tài liệu về chim phù hợp với những sinh cảnh đó.
Từ đó, bạn có thể giới hạn được phạm vi tìm kiếm của mình khi gặp bất kì loài nào trong môi trường sống đó.
Xem xét các thời gian trong năm
Khi nhận dạng chim dựa vào sinh cảnh sống bạn cần phải lưu ý vào thời gian trong năm. Bởi vì, một số loài chim chúng sẽ xuất hiện theo mùa tại sinh cảnh sống đấy. Nếu chúng là một loài định cư thì điều này quá đơn giản để bạn có thể bắt gặp đúng tại sinh cảnh đó.
Mặt khác, nếu chúng là một loài di cư, thường sẽ đến mùa sinh sản thì chúng mới xuất hiện đến sinh cảnh đấy để có thể làm tổ và sinh sản thì tại thời điểm này bạn mới có thể bắt gặp được chúng. Bạn cần phải dựa vào hướng dẫn thực địa và tài liệu về chim để có thể nắm rõ thông tin của chúng nhé.
Điều này sẽ giúp bạn có được manh mối trong việc dự đoán, nhận dạng chim khi gặp chúng tại sinh cảnh mà bạn đến.
Tổng kết
Tóm lại, đây là 4 chìa khóa cơ bản để bạn có thể nhận dạng chim ngoài thực địa mà Wanee Vietnam cung cấp đến bạn. Dù bạn là người mới yêu thích chim, muốn khám phá về các loài chim hay là những người yêu thích chim lâu năm thì đây vẫn là 4 chìa khóa quan trọng để bạn có thể nhận dạng chim.
Chúc bạn có những chuyến đi Bird-watching tuyệt vời và nhiều kỷ niệm!